Trái cây vào mùa, vườn trĩu quả, nhưng thay vì tiếng cười, năm nay chỉ có tiếng thở dài. Năm 2025, trái cây ngọt – nhưng đời người trồng thì đắng.
Lại câu chuyện được mùa mất giá
Năm 2025 chứng kiến sự sụt giảm nghiêm trọng về giá của nhiều loại trái cây đặc sản Việt Nam như thanh long, xoài, sầu riêng, vải thiều… Những ngày cuối tháng 6/2025, tại nhiều tỉnh vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng Sông Cửu Long, người nông dân trồng sầu riêng, mít, xoài, ổi đang lao đao vì giá nông sản rớt mạnh. Nhiều loại trái cây từng được xem là “vàng xanh”, là đối tượng xuất khẩu tỉ trọng, nay vẫn nằm ở vườn, không người mua, không được giá.
Tại nhiều vùng trồng trọng điểm, trái cây chín rộ không có người mua, hoặc bị ép giá xuống mức thấp kỷ lục, thậm chí dưới giá thành sản xuất. Tình trạng này khiến người nông dân lâm vào cảnh thua lỗ nặng nề, lao đao vì chi phí thu vào không đủ bù cho chi phí sản xuất. Tại TP. HCM, giá của sầu riêng chỉ dao động từ 40 -50.000đ/kg, vải thiều từ 20 -35.000đ/kg, mít thái chỉ 10.000đ/kg. Xoài cát chỉ từ 5 -10.000đ/kg, ổi chỉ còn vài trăm đồng cho 1 kg. Sau khi qua tay thương lái và chi phí vận chuyển, thuế má mà giá thấp đến như vậy thì tại nhà vườn, người dân chỉ biết “ngậm đắng” khi giá trái cây lao dốc thê thảm.
Chú Hữu (Di Linh, Lâm Đồng) cho biết: “Tôi đầu tư mấy trăm triệu vào mấy hecta sầu riêng, nhưng giá cả thế này, bán hết vườn không biết có đủ vốn không.”
Tại một số tỉnh miền tây, nhiều hộ gia đình chọn bỏ không thu hoạch, vì tiền bán trái còn thua chi phí thuê nhân công và vận chuyển. Trái chín trên cây, rụng đầy gốc, mỗi ngày trôi qua là một ngày thua lỗ. Trong khi người tiêu dùng ở thành thị đang hồ hởi vì trái cây rẻ, thì người trồng trái lại rơi vào cảnh nợ nần, bế tắc.
Không ít người tiêu dùng khi mua trái cây với giá rẻ cũng bày tỏ nỗi niềm xót xa. Chị Nguyễn Thị Thúy, nhân viên văn phòng tại TP.HCM chia sẻ: “Tôi mua được sầu riêng với giá 40.000 đồng/kg, chưa bao giờ thấy rẻ đến vậy. Nhưng khi đọc tin người dân lỗ vốn, đổ nợ vì không bán được hàng, thật sự thấy thương và áy náy. Mình vui vì được ăn ngon, nhưng lại buồn vì biết có ai đó đang gồng gánh nỗi lo mất trắng.”
“Năm ngoái giá cao, tôi chỉ ăn vài ký vải thiều, nhưng năm nay vải rẻ quá, gia đình tôi ăn thỏa thích luôn. Nhưng lướt mạng xã hội thấy người trồng vải ngoài Bắc Giang phải dậy từ 2h sáng đi bẻ vải, nhưng chở ra nơi thương lái mua thì chỉ còn mấy nghìn đồng cho một kg. Mình được ăn vải vừa rẻ vừa ngon nhưng họ lại phải ngậm đắng, thương vô cùng”, chị Trâm – người mua hàng tại chợ đầu mối Thủ Đức chia sẻ.
Anh Hoàng, tiểu thương tại chợ đầu mối Thủ Đức cũng chia sẻ: “Người mua thì mừng vì trái cây rẻ, người bán thì rầu vì lỗ vốn. Chưa năm nào tôi thấy khách vui mà người nông dân khóc nhiều đến thế.”
Khi giá trái cây giảm, người trồng không chỉ mất đi nguồn thu nhập chính mà còn phải gánh chịu nhiều gánh nặng khác. Nhiều nông dân đã phải chịu lỗ do vốn đầu tư ban đầu cho chi phí sản xuất khá cao, từ giống, phân bón đến công lao động. Nhiều hộ gia đình đứng trước nguy cơ nợ nần ngày càng lớn.
Cần một lối đi phẳng cho nông sản
Trái cây Việt Nam nổi tiếng ngon, nhiều loại được ưa chuộng tại châu Á, châu Âu. Tuy nhiên, câu chuyện giá trị thấp không chỉ là lỗi của thị trường. Để không còn câu chuyện được mùa mất giá nữa, chúng ta cần quy hoạch vùng trồng, xây dựng hệ thống dữ liệu dự báo cung – cầu, hỗ trợ chế biến, và đàm phán xuất khẩu… phải được thực hiện đồng bộ và bền vững hơn. Chính sách cần đi vào thực tiễn, có hiệu lực từ gốc.
Về phía nông dân, không thể sống bằng tâm lý “trồng gì bán được nhiều như người ta”. Sản xuất theo chuẩn, gia nhập hợp tác xã, ký hợp đồng bao tiêu, khai thác kênh online, tiếp cận thị trường nội địa và xuất khẩu bài bản… đang là con đường duy nhất để thoát cảnh bị ép giá, bán rẻ.
Nếu không thay đổi cách tư duy và tổ chức lại ngành trái cây, những mùa trái rẻ sẽ còn tiếp diễn, và nông dân sẽ không thể trụ vững. Cơn khủng hoảng giá lần này không chỉ là bài học, mà là tiếng chuông cảnh tỉnh mạnh mẽ cho cả hệ thống – từ người trồng đến các tổ chức liên quan.
Câu chuyện “Ngọt trái – Đắng đời” có thể chỉ là một tên bài báo, nhưng với hàng triệu người nông dân Việt, đó là một kiếp sống. Để trái cây ngọt không còn là nỗi ám ảnh của người trồng, chỉ có một con đường: thay đổi và liên kết.
Lê Hiệp/ Ban Phóng viên – Chuyên đề
