Trên những con phố đông đúc, không khó để bắt gặp hình ảnh các bạn trẻ cầm điện thoại, vừa đi vừa quay clip, hoặc tụ tập ở quán cà phê, công viên để dựng cảnh quay. Từ Tiktok đến Youtube Shorts, làn sóng video ngắn đã và đang lan rộng mạnh mẽ, trở thành một phần trong đời sống xã hội, đặc biệt với thế hệ trẻ. Đây vừa là sân chơi sáng tạo, vừa là “vũ đài” khắc nghiệt, đem lại nhiều cơ hội nhưng cũng không ít thách thức.
Sức hút khó cưỡng của Tiktok và Youtube
Sức hút của Tiktok và Youtube đến từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, sự đa dạng về nội dung đáp ứng nhu cầu giải trí phong phú của giới trẻ. Từ những video hài hước, thử thách viral, đến các nội dung giáo dục, âm nhạc, làm đẹp, người dùng dễ dàng tìm thấy điều mình quan tâm. Thứ hai, tính tương tác cao cho phép người dùng kết nối, chia sẻ và thể hiện bản thân một cách dễ dàng. Họ có thể bình luận, thích, chia sẻ video, tham gia các trào lưu, tạo dựng cộng đồng và tương tác trực tiếp với những người nổi tiếng. Thứ ba, thuật toán thông minh của hai nền tảng này giúp cá nhân hóa trải nghiệm người dùng, liên tục đề xuất nội dung phù hợp với sở thích, giữ chân họ hàng giờ liền.
Tiktok và Youtube không chỉ đơn thuần là nền tảng giải trí, mà đã trở thành công cụ kiếm tiền, xây dựng thương hiệu cá nhân, thậm chí là sự nghiệp của nhiều bạn trẻ. Đầu tiên, đây là công cụ học tập hiệu quả. Nhiều kênh Youtube cung cấp kiến thức bổ ích về ngoại ngữ, khoa học, lịch sử, kỹ năng mềm, giúp người học tiếp cận thông tin một cách trực quan, sinh động và miễn phí. Thứ hai, hai nền tảng này tạo ra sân chơi sáng tạo, nơi người trẻ có thể thỏa sức thể hiện tài năng, cá tính và khẳng định bản thân. Nhiều bạn trẻ đã trở nên nổi tiếng nhờ những video độc đáo, thu hút hàng triệu lượt xem và theo dõi. Thứ ba, Tiktok và Youtube mở ra cơ hội kiếm tiền hấp dẫn. Nhiều người trẻ đã trở thành những nhà sáng tạo nội dung chuyên nghiệp, kiếm sống bằng quảng cáo, tài trợ, bán hàng trực tuyến.
Một sinh viên năm 3 trường Đại học Kinh tế TP.HCM chia sẻ: “Em cũng tập làm Youtube Shorts từ năm ngoái. Ban đầu chỉ là quay cho vui, nhưng sau vài clip được nhiều view, em nhận quảng cáo nhỏ từ các shop online. Dù chưa nhiều tiền nhưng em thấy có động lực, vì ít nhất mình cũng tự làm ra sản phẩm và được công nhận.” Những câu chuyện như vậy cho thấy, thế hệ trẻ đang nắm bắt cơ hội rất nhanh từ các nền tảng mới.
Không thể phủ nhận, Tiktok và Youtube đã mang đến một môi trường sáng tạo chưa từng có. Chỉ cần một chiếc smartphone, bất kỳ ai cũng có thể trở thành nhà sáng tạo nội dung. Rất nhiều kênh đã xây dựng cộng đồng hàng trăm nghìn người theo dõi nhờ chia sẻ kiến thức học tập, kỹ năng sống, kinh nghiệm làm việc, hoặc đơn giản là những chuyến du lịch khám phá ẩm thực. Ở góc độ tích cực, đây là minh chứng cho sự dân chủ hóa của truyền thông: mọi người đều có cơ hội cất tiếng nói của mình, thay vì phụ thuộc vào báo chí hay truyền hình truyền thống.
Nhưng hệ lụy lại nhiều khôn cùng
Bên cạnh những lợi ích, Tiktok và Youtube cũng tiềm ẩn nhiều thách thức và hệ lụy. Một trong những vấn đề đáng lo ngại nhất là nội dung độc hại, phản cảm, bạo lực, đồi trụy, lan truyền nhanh chóng, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý, hành vi và nhận thức của giới trẻ. Nhiều bạn trẻ bị cuốn vào những trào lưu nguy hiểm, bắt chước những hành vi lệch lạc, gây hậu quả nghiêm trọng cho bản thân và xã hội. Bên cạnh đó, việc sử dụng Tiktok và Youtube quá mức có thể dẫn đến nghiện, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần, giảm hiệu quả học tập và làm việc, gây xao nhãng các hoạt động xã hội. Ngoài ra, vấn đề bảo mật thông tin cá nhân, quyền riêng tư trên hai nền tảng này cũng là một mối quan tâm lớn.
Để giữ chân người xem, nhiều bạn trẻ chọn cách tạo ra nội dung gây sốc, phản cảm hoặc thậm chí nguy hiểm. Không ít trào lưu độc hại lan nhanh như các thử thách khoe thân, khoe tiền, khoe hàng hiệu… Một phụ huynh có con gái học cấp 2 chia sẻ trong sự lo lắng: “Con tôi mê Tiktok đến mức nhiều hôm bỏ cả học bài. Cháu bảo rằng muốn làm hot TikToker để nổi tiếng và kiếm tiền nhanh. Gia đình tôi thật sự lo lắng vì ảnh hưởng này.”
Nội dung nhảm nhí, thiếu kiểm chứng cũng là một vấn đề lớn. Các video lan truyền tin giả, quảng cáo sai sự thật, hoặc cổ xúy lối sống hưởng thụ khiến nhiều người xem – đặc biệt là trẻ em – dễ bị tác động tiêu cực. Chính sự lan tỏa quá nhanh, quá rộng của Tiktok và Youtube đã khiến việc kiểm soát, quản lý trở nên khó khăn. Nhiều người lớn tuổi còn thừa nhận rằng chính họ cũng bị cuốn vào vòng xoáy cuộn vô tận của video ngắn, để rồi “mất vài tiếng đồng hồ mà không nhận ra”.
Ngoài ra, sự cạnh tranh trên các nền tảng này khốc liệt hơn nhiều người tưởng. Dù hàng triệu người làm nội dung, nhưng chỉ một phần rất nhỏ đủ sức sống được bằng nghề sáng tạo. Chúng ta thấy những tấm gương kiếm tiền tỷ từ Youtube, Tiktok, nhưng thực tế đó là số ít. Đằng sau ánh hào quang là rất nhiều bạn trẻ chật vật, áp lực, kiệt sức vì phải chạy đua nội dung. Sự nổi tiếng ảo đôi khi còn khiến các em dễ rơi vào trạng thái so sánh, tự ti, thậm chí trầm cảm.
Thực tế, Tiktok và Youtube đang tạo nên một “cuộc chơi hai mặt”. Một bên là cơ hội vàng: giúp giới trẻ khẳng định mình, sáng tạo, kiếm tiền. Bên còn lại là cám dỗ, áp lực và sự lệ thuộc. Điều này đặt ra câu hỏi lớn cho xã hội: làm thế nào để giới trẻ vừa bắt kịp xu hướng, vừa không bị cuốn trôi trong vòng xoáy công nghệ?
Chị Ngọc Trâm cho biết: “Chúng tôi khuyến khích con tận dụng Tiktok và Youtube để học tập – chẳng hạn tìm video tiếng Anh, video khoa học – thay vì chỉ xem giải trí, xem những thứ tào lao vô bổ. Khi các con ý thức được giá trị tích cực, các nền tảng này sẽ trở thành công cụ hỗ trợ thay vì mối nguy hại.”
Bên cạnh đó, nhiều bạn trẻ cũng đang tự điều chỉnh để tồn tại lâu dài. Thay vì chạy theo trào lưu ngắn hạn, họ tập trung xây dựng nội dung giá trị, nuôi dưỡng cộng đồng nhỏ nhưng bền vững. Đây có thể là một hướng đi giúp tránh được sự đào thải khốc liệt của các nền tảng.
Cuối cùng, cần nhìn nhận rằng Tiktok và Youtube không phải thủ phạm, mà chỉ là công cụ. Vấn đề nằm ở cách chúng ta sử dụng. Giới trẻ có thể làm chủ hoặc bị cuốn đi – lựa chọn đó phụ thuộc vào ý thức, kỹ năng và sự định hướng từ gia đình, nhà trường, xã hội.
Khi ánh đèn điện thoại ngày càng thay thế ánh trăng trong ký ức tuổi thơ, câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ: chúng ta sẽ để thế hệ trẻ lớn lên như những “công dân số” bản lĩnh, hay là những “nạn nhân số” bị dẫn dắt bởi lượt view và lượt like? Câu trả lời sẽ quyết định diện mạo của cả một thế hệ trong kỷ nguyên công nghệ.
Văn Tú/ Ban PV – Chuyên đề
